مقدمه: جنگ سال 1369 خلیج فارس با حمله عراق به کویت و اشغال نظامی این کشور آغاز شد. ب ه دنبال آن 34 کشور جهان با مجوز شورای امنیت سازمان ملل متحد در دی ماه سال 1369 به نیروهای عراقی مستقر در کویت یورش برده و ارتش عراق را مجبور به عقب‌نشینی کردند. نیروهای عراقی در جریان این عقب‌نشینی اقدام به آتش زدن چاه‌های نفت کویت نمودند و بیش از 600 حلقه چاه نفت به آتش کشیده شد. این جنگ علاوه بر تبعات دیگری که در پی داشت، آلودگی زیست محیطی گسترده‌ای به دلیل آزاد شدن نفت در آب‌های خلیج فارس و آلودگی ایجاد شده ناشی از سوخت چاههای نفت و ورود مواد شیمیایی و ذرات ریز حاصل از آن در آب و هوا، ایجاد نمود که کشورهای همجوار از عوارض ناشی از آن متأثر شدند. در ایران نیز به نظر می‌رسید استان‌های مجاور منطقه جنگی و نیز استان‌هایی که در مسیر حرکت دود ناشی از آتش‌سوزی چاه‌های نفت قرار داشتند، در معرض اثرات مستقیم و غیرمستقیم این واقعه قرار گرفته باشند. این مقاله به بررسی میزان و الگوی مرگ‌و‌میر ناشی از آلودگی‌های زیست محیطی حاصل از این جنگ در جمعیت ساکن در استان‌های جنوبی زاگرس و مقایسه آن با استان های شمالی زاگرس می‌پردازد.

  روش کار: مطالعه در بهار سال 1382 در استان بوشهر، شهرستان‌های جنوبی استان خوزستان، شهرستان‌های جنوبی استان فارس، شهرستان‌های غربی استان هرمزگان و شهرستان گچساران از استان کهکیلویه و بویراحمد که طبق نقشه‌های موجود در مسیر حرکت دود قرار داشتند (به عنوان منطقه مورد) و استا‌ن‌های سمنان و مرکزی (به عنوان مناطق شاهد) انجام شد. نمونه برآورد شده شامل 6000 خانوار با سابقه سکونت 13 سال و بیشتر در منطقه تحت مطالعه بود که با نمونه‌گیری خوشه‌ای انتخاب شد. در هر خانوار وضعیت اعضای فعلی خانوار و تاریخچه مرگ‌و‌میر خانوار از 15 سال قبل، مورد بررسی قرار گرفت.

  یافته‌ها: نهایتاً تعداد 3246 خانوار در منطقه مورد و 3110 خانوار در مناطق شاهد مورد بررسی قرار گرفتند. تعداد افراد 10 سال و بالاتر این خانوارها در منطقه مورد، 14171 نفر و در مناطق شاهد، 11329 نفر بود. به ترتیب 5/48% و 5/47% افراد نمونه های مناطق مورد و شاهد مذکر بودند . میزان مرگ در کودکان زیر یک سال در مناطق مورد و شاهد به ترتیب 9/175 و 4/124 در ده هزار بوده است.

  نتیجه‌گیری: بررسی تاریخچه مرگ‌و‌میر در خانوار نشان داد که روند مرگ‌و‌میر کودکان یک تا 9 سال از سال 1368 تا 1380 در مناطق مورد، به طور مشخص نسبت به مناطق شاهد در حال افزایش بوده است. میزان‌های مرگ گروه سنی 60 تا 79 سال در مناطق مورد همواره بیشتر از مناطق شاهد بوده است.