مقدمه: تصمیم‌گیری استراتژیک در تمامی سیستم‌های بهداشتی باید بر اساس اطلاعات حاصل از الگوی بهره‌برداری از خدمات بهداشتی توسط جامعه و عوامل مؤثر بر آن همچون وضعیت اجتماعی و اقتصادی، تصمیم‌گیری‌های سیاسی، الگوی بیماری‌ها در جامعه و خدمات ارایه شده در این سیستم‌ها باشد.

روش کار: در یک مطالعه مقطعی در زمستان سال 1382 تعداد 2968 خانوار روستایی به‌روش نمونه‌گیری چند مرحله‌ای خوشه‌ای تصادفی از خانوار، مورد پرسشگری واقع شدند. جمع‌آوری داده‌ها توسط پرسش‌نامه و از طریق مصاحبه با یکی از افراد خانوار بالای 15 سال توسط تیم پرسشگری و به‌صورت مراجعه به درب منازل صورت گرفت. قسمت اول پرسش‌نامه شامل اطلاعات زمینه‌ای و قسمت دوم شامل ثبت هرگونه مشکل بهداشتی و بهره‌گیری از مراکز بهداشتی و درمانی در طی یک ماه گذشته بوده است. داده‌ها پس از جمع‌آوری توسط نرم‌افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته‌ها: در این مطالعه 12086 نفر با بُعد خانوار70/4 بررسی شدند که از کل جمعیت تحت مطالعه 1670 نفر (138 در هر 1000 نفر، 141- 135 در هر هزار نفر با فاصله اطمینان 95%) در یک‌ماه گذشته، رویداد حداقل یک بیماری را گزارش کرده‌اند. از نظر نحوه درمان، 30 نفر (8/1%) به هیچ مرکز بهداشتی یا درمانی مراجعه‌ای نداشتند و 41 نفر (5/2%) خوددرمانی نمودند. از میان مراجعین، بیشترین مراجعه به مطب‌های خصوصی با 3/49%، خانه‌های بهداشت 5/26%، مراکز بهداشتی و درمانی3/12%، بیمارستان‌های دولتی4/6% بود و تنها 3/0% به بیمارستان‌های آموزشی مراجعه کردند. در این مطالعه سن، جنس و سطح تحصیلات با میزان بهره‌گیری از خدمات بهداشتی و درمانی ارتباط داشته است (0001/0 p<).

نتیجه‌گیری: به‌نظر می‌رسد استفاده کمتر از خدمات بهداشتی و درمانی به‌خصوص مراکز دولتی چند عاملی است، بررسی عوامل مؤثر بر رفتارهای بهره‌مندی از خدمات، دلایل استقبال کمتر مردم از مراکز دولتی و هزینه واحد این مراکز در مطالعات بعدی توصیه می‌شود.