دریافت: 24/6/92 پذیرش:3/11/92

  مقدمه: تحقیق یکی از اصلی‌ترین عناصر هر نظام توسعه می‌باشد. امروزه تحقیق و توسعه چگونگی تخصیص بودجه و مسایل مالی را تعیین می‌کند. شکاف علمی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه نیز بر اساس سهم تحقیق و توسعه در فعالیت‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن‌ها سنجیده می‌شود.اما از آن جا که برای توسعه‌یافتگی، انتهایی نمی‌توان متصور بود، کشورهای در حال توسعه سعی می‌کنند کشورهای توسعه یافته‌تر را الگوی خود قرار داده و خود را به آن‌ها نزدیک کنند؛ اما اندازه‌گیری این که چقدر به اهداف خود دست یافته‌اند نیازمند ابزارهایی است. محققان و سازمان‌های متعددی مانند بانک جهانی و دفتر برنامه‌های توسعه سازمان ملل سعی در ارایه شاخص‌هایی برای این منظور کرده و اطلاعات کشورهای مختلف را همه ساله در سایت‌ها و انتشارات خود منتشر می‌کنند. هدف از اجرای این تحقیق، بررسی برخی شاخص‌های مهم تحقیق و روند آن در کشور، برگرفته از شاخص‌های سایت بانک جهانی، مؤسسه آمار سازمان یونسکو و سایر منابع می‌باشد.

  روش کار: در این مطالعه توصیفی با استفاده آخرین اطلاعات موجود در جداول سری‌های زمانی سایت بانک جهانی، مؤسسه آمار سازمان یونسکو و تعدادی از منابع داخلی، شاخص‌های اصلی توسعه و تحقیق شامل: سهم اعتبارات تحقیق و توسعه از تولید ناخالص ملی، شاخص منابع انسانی، تعداد مقالات چاپ شده و سهم بخش‌های مختلف در اعتبارات تحقیق و توسعه را مورد پژوهش قرار دادیم و موقعیت کشورمان در منطقه و در جهان در خصوص شاخص‌های فوق را ارزیابی کردیم.

  یافته‌ها: از نظرشاخص‌های توسعه و تحقیق، رتبـه کشورمان در سهم اعتبارات تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی بین کشورهای منطقه خاورمیانه، رتبه اول را دارد. میزان شاخص یاد شده از 34/0% در سال 1349 به 8/0 درسال 1387 رسیده است. میزان شاخص تعداد محققان در یک میلیون نفر جمعیت در طی سال‌های 2001 تا 2008 بیش از دو برابر رشد داشته است. در سال 2001 این شاخص 335 و در سال 2008 به 747 محقق در یک میلیون نفر رسیده است. رشد مقالات علمی چاپ شده در کشورمان در سال 2009 نسبت به سال 2001 رشد 6 برابری داشته است. در سال 2009، کشورمان با تولید 6313 مقاله در رتبه 21 جهان قرار داشته است. 6/61% هزینه‌های تحقیق و توسعه در کشورمان توسط بخش دولتی تأمین می‌شود.

  نتیجه‌گیری: ایران از نظر اغلب شاخص‌های تحقیق و توسعه پس از پیروزی انقلاب اسلامی پیشرفت چشمگیری داشته است. با این وجود در کشور ما بخش اعظم اعتبارات تحقیق از طریق بودجه عمومی دولت تأمین و پرداخت می‌شود. از طرفی سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها بر مبنای تحقیق انجام نمی‌شود.