مقدمه:با توجه به توسعه روز افزون تکنولوژی و استفاده بشر از سوخت‌های مختلف، مرتباً بر مقدار آلاینده‌های محیط زیست افزوده می‌شود. بحث آلودگی هوا، به جهت نقشی که در سلامتی افراد جامعه به خصوص کودکان دارد، اهمیت پیدا کرده است. مطالعات انجام شده در سایر کشورها مشخص کرده است که ذرات حاصل از سوخت‌ موتورهای بنزینی و دیزلی دارای مقادیر زیادی از عوامل جهش‌زا و سرطان‌زا، از جمله هیدروکربن‌های حلقوی آروماتیک (PAH) هستند.

روش کـار: جهت بررسی جهش‌زایی این مواد و سایر مواد آلی موجود در آلاینده‌های هوا، روش‌های مختلفی وجود دارد که یکی از آسان‌ترین، سریع‌ترین و کم‌خرج‌ترین آنها، آزمون ایمز (AMES) می‌باشد. این آزمون در سال 1967 توسط
دکتر Bruce N. Ames ارایه شد. در این آزمون از سوش‌های مختلف باکتری سالمونلا تیفی موریوم استفاده می‌شود که هر کدام از اینها به نوعی دستکاری ژنتیکی شده‌اند. به طوری که در محیط فاقد هیستیدین قادر به رشد نیستند. در صورتی که ماده مورد آزمون،‌به همراه این باکتری در محیط فاقد هیستیدین کشت داده شود، اگر ماده جهش‌زا باشد باکتری جهش می‌یابد و در نتیجه قادر خواهد بود که هیستیدین مورد نیاز خود را ساخته و شروع به رشد نماید. نتایج به دست آمده با این روش نشان داده است که حدود 83% از موادی‌که توسط این روش جهش‌زا شناخته می‌شوند، سرطان‌زا هستند. در تحقیق حاضر نیز از این روش استفاده گردید. ابتدا در طی سه فصل بهار، تابستان و پاییز،‌تعداد 76 نمونه هوا توسط دستگاه High Volume Sampler بر روی فیلترهای فایبرگلاس جمع‌آوری گردید. سپس مواد آلی موجود در نمونه‌ها توسط ماده دی کلرومتان و به وسیله دستگاه سوکسله استخراج گردید. باکتری‌های مورد استفاده (TA98 & TA100) نیز طی مکاتبه‌ای با دکتر Ames از آمریکا تهیه شد و توسط آزمون‌های مربوطه ژنوتیپ سوش‌ها تایید گردید. سپس نمونه‌های استخراج شده، در سه غلظت (8/.، 6/1 و 2/3 میلی‌گرم ماده خشک بر 100 میکرولیتر حلال) به روش آزمون ایمز، مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از آزمایش‌ها به کمک روش آماری آنالیز واریانس یک‌طرفه و استفاده از روش Post Hoc مورد بررسی قرار گرفتند.

یافته‌ها: نتایج حاصل از آزمون، نشانگر وجود مواد جهش‌زا در آلاینده‌های هوای تهران بود. نتایج به دست آمده از سوش TA98 و TA100 نشانگر این بود که در هر سه غلظت مورد آزمون، نسبت جهش‌زایی مواد آلی در فصل‌های بهار، تابستان و پاییز تفاوت معناداری با یکدیگر نداشته است اما نسبت جهش‌زایی در غلظت‌های 6/1 و 2/3 تفاوت معنادار آماری با عدد بحرانی 2 دارد. همچنین میانگین تعداد کلنی‌ها بر حسب غلظت‌های مختلف در طی فصل‌های بهار، تابستان و پاییز تفاوت معنادار آماری را نشان نمی‌دهند. اما تفاوت تعداد کلنی‌ها در غلظت‌های مختلف با گروه کنترل منفی دارای تفاوت آماری معنادار می‌باشد (p =0.001) .

نتیجه‌گیری: مقایسه نتایج به دست آمده با نتایج تحقیقات در کشورهای دیگر، نشان می‌داد که در برخی موارد میزان جهش‌زایی آلاینده‌های هوای تهران بیشتر از این کشورها بود و این می‌تواند برای مسؤولین زنگ خطری باشد تا جهت کاهش میزان آلودگی هوا به خصوص در شهر تهران، تلاش بیشتری نمایند.