دریافت: 1/6/94   پذیرش: 23/9/94

چکیده

مقدمه: مطالعات پیشین نقش عوامل محیطی- اجتماعی را در شکل‌گیری رفتارهای مرتبط با چاقی در نوجوانان نشان داده‌اند. این مطالعه با هدف بررسی ادراک و تجربیات نوجوانان چاق و دارای اضافه وزن در رابطه با عوامل محیطی- اجتماعی زمینه‌ساز کاهش انگیزه نوجوانان جهت کنترل وزن در سال 87-1386 انجام شد.

روش کار: این مطالعه کیفی بر روی 52 نوجوان دارای اضافه وزن و چاق در گروه سنی 17-15 سال صورت گرفت. جمع‌آوری داده‌ها با برگزاری جلسات بحث گروهی متمرکز نیمه ساختار یافته، و مصاحبه‌های فردی عمیق انجام شد. تحلیل محتوا به صورت دستی انجام شد و اختلاف ‌نظرهای احتمالی در فرآیند کدگذاری توسط بحث و گفتگو بین حداقل 4 نفر از ناظرین مستقل پژوهش برطرف گردید.

یافته‌ها: داده‌ها در قالب دو مفهوم اصلی "عوامل بین فردی" و "عوامل زمینه‌ای" تبیین شدند. عوامل بین فردی در دو زیرگروه "تأثیر خانواده و "تأثیر گروه هم‌سال" طبقه‌بندی شدند. زیرگروه تأثیر خانواده با زیرطبقات "آگاهی ناکافی و تعامل نامطلوب والدین با فرزندان"، "اولویت درس و موفقیت تحصیلی فرزندان" و "اشتغال مادر" و زیرگروه تأثیر گروه هم‌سال با زیرطبقات "همانندسازی رفتارهای مرتبط با چاقی" و "رقابت فشرده درسی" تبیین گردیدند. عوامل زمینه‌ای در قالب دو زیر گروه "عوامل فرهنگی" و "عدم دسترسی به منابع و امکانات" تبیین شد. هم چنین عوامل فرهنگی در قالب دو زیرطبقه "هنجارها و ارزش‌های اجتماعی"، "تجمل و نوگرایی" و عدم دسترسی به منابع و امکانات در قالب سه زیر طبقه "هزینه‌های بالا"، "کمبود منابع و امکانات" و "آموزش ناکارآمد" تبیین شدند.

نتیجه‌گیری: یافته‌ها نشان داد که از دیدگاه نوجوانان دارای اضافه وزن و چاق، عوامل محیطی- اجتماعی زمینه‌ساز کاهش انگیزه آنان جهت کنترل وزن می باشند. شناخت این عوامل به شناسایی راهبردهای مؤثر در زمینه پیشگیری از چاقی، و طراحی مداخلات مناسب در این راستا کمک می‌نماید.

گل‌واژگان: عوامل محیطی- اجتماعی، نوجوانان، رفتارهای مرتبط با چاقی، مطالعه‌ی کیفی