دریافت: 4/12/93   پذیرش: 23/2/94

مقدمه: کم‌کاری مادرزادی تیروئید در نوزادان، وضعیتی از کمبود هورمون تیروئید است که در صورت عدم تشخیص به‌هنگام و یا درمان نامناسب، می‌تواند موجب بروز عقب‌ماندگی شدید و اختلال در رشد کودک شود و بار سنگینی را بر دوش خانواده و جامعه وارد کند. آگاهی از توزیع جغرافیایی و مناطق در معرض خطر بالای بیماری‌ها، از پیش‌نیازهای اساسی در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی و برنامه‌ریزی برای نظام سلامت کشور است. با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و ارایه نقشه‌های خطر بیماری، می‌توان تصویر روشن‌تری از روند تغییرات و گسترش مکانی بیماری را در ابعاد یک سیستم بهداشتی شهری برای سیاست‌گذاران سلامت فراهم کرد. هدف از انجام این تحقیق، تعیین الگوی مکانی توزیع کم‌کاری مادرزادی تیروئید با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در سطح استان فارس بود.

روش کـار: در این مطالعه مقطعی با استفاده از داده‌های برنامه غربالگری معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز و ورود داده‌ها در صفحات MS-excel و انجام داده‌کاوی فضایی، الگوی توزیع بیماری کم‌کاری مادرزادی تیروئید در نوزادان از سال 1384 تا 1392 در شهرستان‌های استان فارس با استفاده از توابع آمار مکانی (Spatial Statistic) و شاخص‌های خودهمبستگی فضایی کلان و محلی (Global & Local Spatial Autoregressive)، شناسایی و کانون‌های تمرکز این بیماری مشخص شد. سپس با استفاده از توابع درون‌یابی فضایی (Spatial Interpolation) در مقیاس مراکز گردآوری داده‌های غربال‌گری، پهنه‌بندی میزان کمبود TSH نوزادان به صورت نقشه و الگوهای مکانی تولید و تجزیه و تحلیل شد.

یافته‌ها: نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد میزان بروز بیماری در طول دوره از 2 تا 10 در هر 1000 نوزاد متغیر بود که این میزان در نوزادان دختر از 6/1 تا 8 مورد و در بین نوزاد پسر بین 80/1 تا 9 مورد در هر هزار نوزاد غربالگری شده در طی سال‌های 1392-1384 متغیر بود. همچنین، الگوی پراکندگی فضایی کم‌کاری مادرزادی تیروئید در نوزادان در کل دوره مورد مطالعه بر اساس سطح معناداری آماری (p-value) و شاخص خودهمبستگی فضایی (Moran 's I) از یک الگوی اتفاقی برخوردار بود.

نتیجه‌گیری: در مناطق مختلف جغرافیایی استان فارس، آنالیز توزیع فضایی کم‌کاری مادرزادی تیروئید در نوزادان، در هر سال تفاوت‌هایی را نشان می‌دهد و الگوی آن نشان‌دهنده کاهش یکنواختی و گرایش به تمرکز در پهنه‌های خاصی از فضا دارد که ممکن است این الگو (تمرکز مکانی) در چند سال بعد اتفاق بیفتد. این نتایج می‌تواند در شناسایی عوامل مؤثر بر بروز بیماری به منظور برنامه‌ریزی بهتر در عرصه بودجه و امکانات مورد نیاز جهت کنترل بیماری کم‌کاری مادرزادی تیروئید در سطح استان فارس بسیار مفید واقع گردد.