دریافت: 1/5/91 پذیرش: 2/4/92

  مقدمه: بهبود توسعه از اهداف دولت‌ها می‌باشد. روند توسعه تحت تأثیر عوامل متعددی است و کشورها با سطوح مختلف توسعه‌یافتگی، ساختار هزینه‌ای متفاوتی دارند. هدف این مطالعه تعیین تأثیر هزینه‌های مصرفی و سرمایه‌ای دولت بر شاخص توسعه انسانی بود.

  روش کـار: در مطالعه تحلیلی و گذشته‌نگر حاضر، از اطلاعات در دسترس 119 کشور در بازه زمانی 2000 تا 2006 استفاده شد. در گام اول با استفاده از چک‌لیست، داده‌های پژوهش از سایت‌های معتبر جهانی جمع‌آوری شد و بعد از فرآوری داده‌ها در محیط Excel ، به کمک نرم‌افزار Eviews ، رگرسیون‌های پژوهش با روش گشتاور تعمیم یافته برآورد شدند. به منظور تأیید نتایج برآورد از آزمون‌های سارگان ( Sargan test ) و والد ( Wald test ) استفاده شد.

  یافته‌ها: برآورد مدل‌ها حاکی از اثرگذاری مثبت و معنادار متغیر هزینه‌های دولت بر شاخص توسعه انسانی در کشورهای با سرانه تولید ناخالص داخلی بالا بود که با شیب کاهشی، شاخص توسعه انسانی افزایش می‌یافت. نمودار ارتباط هزینه‌های دولت با شاخص توسعه انسانی، به علت منفی بودن ضریب رگرسیون توان دوم هزینه‌های دولت (0003/0-)، به شکل U معکوس بود. این یافته‌ها برای کشورهای با سرانه تولید ناخالص داخلی پایین به علت مثبت بودن ضریب رگرسیون توان دوم هزینه‌های دولت (0029/0)، برعکس یافته‌های کشورهای با سرانه تولید ناخالص داخلی بالا بود. کشش شاخص توسعه انسانی نسبت به هزینه‌های مصرفی در دو گروه کشورهای با سرانه تولید ناخالص داخلی بالا و پایین بیشتر از هزینه‌های سرمایه‌ای بود.

  نتیجه‌گیری: در مراحل اولیه توسعه، افزایش هزینه‌های مصرفی نقش بسزایی در بهبود شاخص توسعه انسانی دارد. اما در مراحل انتهایی توسعه، کشورها برای تغییر نماگرهای شاخص توسعه انسانی نیازمند سرمایه‌گذاری در زیر ساختارها هستند.